Objawy psychopatii

Psychopata zewnętrznie niczym nie różni się od zwykłego człowieka.

Ale to potwór z ludzką twarzą.

Jak go rozpoznać?

W nawiązaniu do wszystkiego co zostało już powiedziane na poprzednich stronach (Wykaz stron o psychopatach w zakładce: O psychopatach), pora przejść do najważniejszego, czyli do wskazania objawów psychopatii.

Wszystkie poniżej opisane objawy psychopatii zostały oparte na badaniach Roberta D. Hare’a, zawartych w jego przełomowej książce Psychopaci są wśród nas.

Robert D. Hare jest jednym z wielkich ekspertów w dziedzinie osobowości psychopatycznej i zachowań przestępczych. Jego Skala Obserwacyjna Skłonności Psychopatycznych PCL-R jest najważniejszym środkiem nie tylko do wykrycia psychopaty, ale także do oceny jego skłonności.

Więcej o tym w zakładce:

Jak rozpoznać psychopatę? – Test Hare’a

Według Roberta D. Hare’a

Psychopatia jest SYNDROMEM – zespołem wzajemnie powiązanych objawów.

Objawy psychopatii obejmują 2 grupy aspektów: emocjonalne – interpersonalne symptomy oraz odchylenia społeczne, które wspólnie tworzą całościowy obraz psychopatycznej osobowości.

Na podstawowe objawy psychopatii składają się:

I. Symptomy emocjonalne – interpersonalne

Łatwość wysławiania się i powierzchowny urok
Egocentryzm i przesadne poczucie własnej wartości
Brak wyrzutów sumienia lub poczucia winy
Brak empatii
Skłonność do oszukiwania i manipulacji
Płytkość uczuć

II. Odchylenia społeczne

Impulsywność
Słaba kontrola zachowania
Potrzeba stymulacji
Brak poczucia odpowiedzialności
Niepokojące zachowanie w młodym wieku
Antyspołeczne zachowanie w dorosłym życiu

Objawy emocjonalne – interpersonalne psychopatii

1. Łatwość wysławiania się i powierzchowny urok

Psychopata bywa dowcipny i elokwentny.

Często jest zabawnym i zajmującym rozmówcą, zdolnym do błyskawicznej, inteligentnej riposty, i umiejącym opowiadać mało prawdopodobne, ale przekonujące historie, które ukazują go w korzystnym świetle.

Psychopata potrafi dobrze się zaprezentować, bywa sympatyczny i pełen uroku.

Psychopata potrafi z płynnością opowiadać historię sprzeczne z tym, co powszechnie o nim wiadomo.

Często próbuje wywołać wrażenie, że zna się na wszystkich dziedzinach, a sygnałem takiego nastawienia bywa beztroski spokój wobec ujawnionego oszustwa bądź niewiedzy w danej dziedzinie.

2. Egocentryzm i przesadne poczucie własnej wartości

Psychopata charakteryzuje się narcystycznym, grubo przesadzonym poczuciem własnej wartości i znaczenia oraz zdumiewającym egocentryzmem i roszczeniowością.

Psychopata postrzega siebie jako centrum wszechświata, istotę wyższą, której wolno żyć zgodnie z własnymi regułami.

Psychopata często stwarza wrażenie aroganckiego bezwstydnego, pewnego siebie, zadufanego apodyktycznego i zuchwałego.

Uwielbia poczucie władzy i sprawowanie kontroli.

Nie potrafi uwierzyć, że inni mają zasadne poglądy odmienne od jego własnych.

Psychopata rzadko odczuwa zakłopotanie z powodu swoich prawnych, finansowych lub osobistych problemów.

Uważa je za tymczasowe komplikacje, wywołane brakiem szczęścia, nielojalnością przyjaciół lub niesprawiedliwym i nieudolnym systemem.

Chociaż psychopata zapewnia o precyzji swoich planów, niezbyt orientuje się w wymaganych kwalifikacjach – nie wie, jak osiągnąć wyznaczone cele i nie ma większych szans na powodzenie.

Psychopata sądzi, że jego zdolności pozwolą być, kimkolwiek zechce.

Liczy, że dopisze mu szczęście, trafi się sposobność albo znajdą się chętne ofiary.

3. Brak wyrzutów sumienia lub poczucia winy

Psychopata wykazuje szokującą obojętność wobec destrukcyjnego wpływu, jaki jego działania wybierają na innych.

Psychopata nie poczuwa się do winy, nie żałuje wywołanego przez siebie bólu i zniszczeń i nie widzi powodu, dla którego miałby się tym wszystkim przejmować.

Jak podaje Robert Hare zapytany przez niego psychopata czy żałuje któregokolwiek ze swoich czynów, odparł:

„Niczego nie żałuję. Co się stało, to się stało. Musiała być jakaś przyczyna, dla której wtedy tak zrobiłem, i dlatego do tego doszło.”

Wprawdzie psychopata czasem wyraża skruchę, ale później przeczy sobie słowem lub czynem.

Brak wyrzutów sumienia i poczucia winy łączy się u psychopaty z niezwykłą zdolnością do usprawiedliwianie swoich postępków oraz ignorowania odpowiedzialności za działania, które wywołują szok i rozczarowanie krewnych, przyjaciół, współpracowników i innych osób przestrzegających zasad.

Psychopaci zwykle mają gotowe ich uzasadnienie, ani kiedy zaprzeczają, że coś złego w ogóle się wydarzyło.

Chociaż psychopata niekiedy przyznaje się do zarzucanych mu czynów, zwykle pomniejsza, a nawet całkowicie ignoruje ich oddziaływanie na innych.

Jak na ironię, psychopata często postrzega siebie jako prawdziwą ofiarę.

W książce poświęconej psychopacie Kennethowi Taylor – dentyście, który pobił żonę podczas miesiąca miodowego, zdradzał ją, a potem zakatował na śmierć – Peter Maas cytuje tego psychopatę:

„Kochałem ją tak gorąco. Tak bardzo mi jej brak. Wydarzyła się tragedia. Straciłem najlepszą kochankę, najlepszą przyjaciółkę. (…) Czemu nikt nie może pojąć, przez co teraz przechodzę?”

(vide: P. Maas – In a Child’s Name, New York 1990)

4. Brak empatii

Psychopata przejawia ogólny brak empatii, czyli zdolność do tworzenia mentalnego i emocjonalnego faksymile drugiej osoby. Psychopata nie potrafi wejść w skórę kogoś innego w sensie emocjonalnym. Cudze uczucia zupełnie psychopaty nie interesują.

Psychopata jest obojętny wobec praw i cierpień zarówno obcych ludzi, jak i rodziny.

Psychopata postrzega innych niemal jak przedmioty, którymi można posłużyć się dla własnej satysfakcji. Jego ulubionym celem są ludzie słabi i bezradni, których nie żałuje, lecz wyśmiewa.

„We wszechświecie psychopaty nie ma czegoś takiego jak zwykła słabość – pisał psycholog Robert Rieber.

Jeśli ktoś jest słaby, jest także frajerem – kimś, kto sam się prosi, żeby go wykorzystać.” (vide: R.Rieber – Manufacturing Social Distress. The Psychopathy of Everyday Life, New York 1997)

Pod pewnym względem psychopata przypomina beznamiętnego androida, niezdolnego pojąć doznań prawdziwych ludzi.

Jeśli psychopata podtrzymuje więź z małżonkiem lub dziećmi, czyni tak dlatego, że traktuje ich jak swoją własność, podobnie jak zestaw stereo lub samochód.

Psychopatyczny chłód uczuciowy objawia się zwykle w destrukcyjny sposób:

pasożytniczym odbieraniu innym dobytku, oszczędności i godności osobistej
w pełnym agresji postępowaniu według własnej woli
w karygodnym zaniedbywanie fizycznego i emocjonalnego dobra swojej rodziny
w niekończącej się serii przypadkowych, płytkich związków seksualnych.

5. Skłonność do oszukiwania i manipulacji

Kłamstwo, oszukiwanie i manipulacja są dla psychopaty zdolnościami wrodzonymi.

Uruchomiwszy wyobraźnię i skoncentrowawszy ją na sobie psychopata jest zdumiewająco niewzruszony możliwością – a nawet nieuchronnością – ujawnienia jego oszustwa.

Kiedy psychopatę przyłapie się na kłamstwie lub przeciwstawi mu się naga prawdę, rzadko okazuje niepokój czy zakłopotanie – po prostu zmienia opowiadaną przez siebie historię albo próbuje przekształcić fakty w taki sposób, aby ją potwierdzały.

Psychopata wydaje się dumny ze swoich umiejętności łgania.

Obojętność psychopaty wobec przyłapania na kłamstwie jest wprost szokująca.

Ponadto psychopata wykazuje dużą przenikliwość w rozpoznawaniu słabych stron ludzkiego charakteru i wykorzystywaniu ich do własnych celów.

Bez względu na rodzaj pomysłu, plany przez psychopatę są zawsze realizowane z chłodną pewnością siebie i z tupetem.

Psychopata posiada zdolność do oszukiwania zarówno wrogów, jak i przyjaciół.

6. Płytkość uczuć

Zdaniem wielu klinicystów, uczucia psychopata są tak płytkie, że nie wykraczają poza emocje pierwotne, czyli poza prymitywne reakcje na najbardziej naglące potrzeby biologiczne organizmu.

Psychopata cierpi na swoiste ubóstwo emocjonalne, które ogranicza zakres i głębię jego doznań uczuciowych.

Wprawdzie psychopata wykazuje skłonność do dramatycznych, powierzchownych i krótkotrwałych demonstracji uczucia, ale wtedy odgrywa komedię tak naprawdę sam niewiele czując.

Czasami psychopata przypisuje sobie silne emocje, ale nie potrafi zanalizować rozmaitych stanów afektywnych,

np. utożsamia miłość z pobudzeniem seksualnym, smutek z frustracją a gniew z poirytowaniem.

Ten wyraźny brak efektu i głębi emocjonalnej doprowadził psychologów do wniosku, że jeśli chodzi o uczucia „psychopata zna słowa, ale nie zna melodii”.

Elementy z użyciem biomedycznych urządzeń rejestrujących wykazały, że u psychopatów nie występują fizjologicznie reakcje kojarzone na ogół z doznawaniem strachu.

Jest to ważne dlatego, że dla większości osób strach przed bólem lub karą jest niemiłym uczuciem i potężnym czynnikiem warunkującym zachowanie.

Doznawany przez psychopatów strach nie obejmuje fizycznych symptomów, jest niekompletny, płytki pozbawionych tych fizjologicznych skutków ubocznych, które na ogół uznajemy za zdecydowanie nieprzyjemne i których wolimy unikać.

Natomiast psychopata beztrosko podąża naprzód, nie dbając o to, co nastąpi.

Odchylenia społeczne w psychopatii

Impulsywność, beztroska oraz brak lojalności powodują, że psychopaci są nieprzewidywalni, nieostrożni i zawodni – stanowiąc potencjalne źródło zagrożenia dla innych.

1. Impulsywność

Impulsywne działanie psychopaty wynika w mniejszym stopniu z utraty panowania nad sobą, w większym natomiast z pobudek, którymi zwykle kieruje się psychopata, czyli chęci uzyskania natychmiastowej satysfakcji, ulgi lub przyjemności.

Psychopata jest jak niemowlę, zaabsorbowany własnymi potrzebami, gwałtownie domagający się zaspokojenia.

Psychopata zwykle nie zastanawia się nad pozytywnymi i negatywnymi stronami jakiegoś działania lub jego ewentualnymi konsekwencjami.

„Zrobiłem to, bo taką miałam ochotę” – to najczęstszy uzasadnienie.

Psychopata na ogół żyje z dnia na dzień i często zmienia plany.

Rzadko zastanawia się poważnie nad przyszłością, a jeszcze rzadziej się o nią niepokoi.

Zazwyczaj też nie przejmuje się marnotrawieniem swojego życia.

„Jestem wędrowcem, koczownikiem – nie znoszę tkwić w miejscu” – to typowa wypowiedź.

I oto rodzina, przełożeni i współpracownicy pytają siebie bezradni, co się stało: porzucona posada, zerwane kontakty, zmienione plany, splądrowany dom, zranione uczucia – a to wszystko nieraz z błahego, wydawałoby się, powodu.

Jak podaje Robert Hare, mąż badanej przez niego psychopatki powiedział: „Wstała i odeszła od stołu, i zobaczyłam ją znowu dopiero po dwóch miesiącach.”

2. Słaba kontrola zachowania

Oprócz impulsywności – działania pod wpływem chwili – psychopata wykazuje dużą reaktywność na domniemane lekceważenie i zniewagi.

U psychopaty samokontrola jest słaba, a do jej przełamania wystarczy byle powód.

Psychopata jest więc porywczy, a na porażkę, rozczarowanie, dyscypliną lub krytykę odpowiada nagłym użyciem przemocy, pogróżkami i złorzeczeniem.

Łatwo go obrazić. Błahostki wywołują w nim gniew i agresję, i to w sposób, który innym może wydawać się całkiem nieuzasadniony.

Wybuchy te jednak, choćby skrajne, na ogół na ogół szybko mijają i wszystko wraca do normy, jakby nie wydarzyło się nic szczególnego. Co jest szokujące dla normalnych ludzi.

Robert Hare opisuje przypadek więźnia, który na podczas rozmowy telefonicznej dowiedział się od żony, że nie będzie mogła go odwiedzić w weekend i przywieźć mu upragniona papierosów i żywności, zaczął krzyczeć: „Ty głupia dziwko! Zatłukę cię, kurwo jedna! Swoją groźbę podkreślił łomocząc gwałtownie pięścią w ścianę. Ale tuż po odłożeniu słuchawki przyłączył się do rozbawionych kolegów i wyglądał na szczerze zdziwionego, kiedy strażnik więzienny, który usłyszał fragment tej rozmowy telefonicznej, zarzucił mu stosowanie pogróżek i obelg słownych.

Zdarza się, że psychopata wyrządza innym poważne szkody fizyczne lub emocjonalne, niekiedy czyniąc to wielokrotnie, a jednak nie dostrzega u siebie problemu z samokontrolą. Najczęściej uważa te wybuchy agresji za naturalną odpowiedź na prowokację.

Chociaż psychopata jest porywczy i łatwo wpada w gniew, jego zachowanie nie wymyka się wtedy spod kontroli. Przeciwnie: kiedy go ponosi, działa jak w napadzie złości – doskonale wie, co robi.

Okazywana przez niego agresja jest zimna. Nie towarzyszy jej intensywne emocjonalnie pobudzenie, którego większość z nas doznaje w chwilach gniewu.

3. Potrzeba stymulacji

Psychopata odczuwa nieustanną i nadmierną potrzeby silnych bodźców – pragnie żyć intensywnie, „na krawędzi”, w centrum akcji.

To „życie na krawędzi” często wiąże się z łamaniem zasad.

Skutkiem tej potrzeby stymulacji jest niezdolność do tolerowania rutyny i monotonii.

Psychopata łatwo popada w znudzenie.

Nie zaangażuje się w działania, które są nieciekawe, wymagają powtórzeń lub dłuższego skupienia.

W poszukiwaniu podniecających doznań niektórzy psychopaci wykorzystują narkotyki i często zmieniają miejsce zamieszkania i posady, aby przeżyć coś nowego.

Psychopaci często przyznają, że dokonują przestępstw dla przeżycia dreszczyku emocji.

4. Brak poczucia odpowiedzialności

Zobowiązania i przyrzeczenia nic dla psychopaty nie znaczą.

Dobre intencje – „Już nigdy cię nie oszukam” – to słowa rzucane na wiatr.

Nieodpowiedzialność i niesolidność dotyczą wszystkich dziedzin życia psychopaty.

Niespłacone kredyty wynikające z beztrosko zaciągniętego długu, zlekceważone pożyczki, puste obietnice finansowego wspierania rodziny czy dziecka: „Córeczka jest dla mnie wszystkim.”, „Zrobię co w mojej mocy, aby zapewnić jej to, czego sam nie miałem w dzieciństwie”.

Psychopatę cechuje obojętność wobec losu dzieci – zarówno własnych, jak i dzieci aktualnej partnerki.

Psychopata postrzega dziecko jako niedogodność. Mimo zapewnień o swojej dbałości o dziecko, jego czyny przeczą słowom.

Psychopata nie honoruje formalnych i nieformalnych zobowiązań wobec ludzi i organizacji.

Psychopata nie waha się korzystać z majątku krewnych i przyjaciół, aby pozbyć się kłopotów.

Psychopaty nie powstrzymuje myśl o ewentualnych problemach i zagrożeniu, jakie jego działania mogą przynieść innym.

Psychopata potrafi elokwentnie wywinąć się z kłopotów: „Dostałem nauczkę”, „Przyrzekam, że to się nie powtórzy”, „Proszę mi zaufać”, „To było zwykłe nieporozumienie”.

Ale to są tylko puste słowa, które nic nie znaczą, bo przy następnej okazji psychopata zrobi to samo.

5. Niepokojące zachowanie w młodym wieku

Większość psychopatów zachowuje się niepokojąco już w dzieciństwie.

Zachowania te mogą obejmować uporczywe kłamstwa, oszustwa, kradzieże, podpalenia, wagary, zakłócanie toku lekcji, nadużywanie środków odurzających, wandalizm, znęcanie się nad rówieśnikami, ucieczki z domu i wczesne współżycie seksualne.

Psychopata też często dręczył zwierzęta w dzieciństwie.

Dorośli psychopaci zwykle opisują swoje dziecięce okrucieństwo wobec zwierząt jako normalne, a nawet przyjemne doświadczenie.

Młody psychopata często też wykazuje okrucieństwo wobec innych dzieci.

Okrucieństwo wobec innych dzieci – także wobec rodzeństwa – wynika często z niezdolności młodego psychopaty do tego rodzaju empatii, która powstrzymuje normalnych ludzi od zadawania bólu, nawet kiedy są wściekli.

Chociaż nie każdy dorosły psychopata wykazywał za młodu takie okrucieństwo, to prawie każdy psychopata sprawiał nieustanne problemy: kłamał, kradł, był chuliganem, miał liczne związki seksualne.

6. Antyspołeczne zachowanie w dorosłym życiu

Psychopata uznaję zasady i oczekiwania społeczeństwa są kłopotliwe i niedorzeczne – przeszkody w wyrażaniu własnych skłonności i pragnień.

Psychopata sam tworzy dla siebie reguły, zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu.

Impulsywne, kłamliwe dziecko pozbawione empatii, które postrzega świat jako źródło korzyści, będzie postępować w podobny sposób jako osoba dorosła.

Niezmiennie wyrachowana, antyspołeczna postawa psychopatów jest doprawdy zdumiewająca.

W dużej mierze właśnie to niezmienność skłania wielu badaczy do wniosku, że wczesne wystąpienie zachowań antyspołecznych to wiarygodna zapowiedź problemów i przestępczości u dorosłych.

Psychopaci na ogólnie specjalizują się w jednym rodzaju przestępstw np. kradzieżach, lecz próbują wszystkiego, czyli charakteryzują się kryminalną wszechstronnością. Z czego często są dumni.

Nie wszyscy psychopaci trafiają do więzienia.

Wiele działań psychopaty umyka uwadze Policji i Prokuratury, bowiem często balansuje on na granicy prawa.

Antyspołeczna postawa psychopaty może polegać na:

dokonywaniu fałszywych inwestycji giełdowych
prowadzeniu podejrzanych interesów
nieuczciwych praktykach
znęcaniu się nad rodziną itd.

Psychopata często także dopuszcza się czynów, które – choć nie stanowią naruszenia norm prawnych – są nieetyczne, niemoralne lub krzywdząca dla innych:

przelotne romanse,
zdrady małżeńskie
finansowe bądź emocjonalne zaniedbywanie rodziny
nieodpowiedzialne korzystanie z majątku firmy itp.

Trudno jest jednak dokumentować i oceniać tego rodzaju zachowania bez aktywnej pomocy ze strony rodziny, przyjaciół, znajomych i współpracowników.

Przerażające, prawda?

Reasumując:

Psychopatię diagnozuje się wyłącznie na podstawie solidnych dowodów na to, że charakterystyka danej osoby odpowiada całkowicie profilowi, tzn. badany objawia większość symptomów wskazanych powyżej.

Bibliografia:

Robert D. Hare – Psychopaci są wśród nas, Wydawnictwo Znak 2021
James Fallon – Mózg psychopaty, Wydawnictwo GWP Sopot 2020
Jackson MacKenzie – Uwolnij się od psychopaty. Jak odzyskać siebie po toksycznym związku (Wydawnictwo Sensus, 2015)

Zapraszam Was w podróż w przerażający świat psychopaty, gdzie znajdziesz linki do wielu tematów dotyczących psychopaty:

O psychopatach

Opracowała: Doreen Urbańska

Zapraszam Was w przerażający świat psychopaty:

*******

Kim jest psychopata?

*******

Skąd się biorą psychopaci?

*******

Przerażający umysł psychopaty

*******

Jak rozpoznać psychopatę? – Test Hare’a

*******