Homo sapiens ukrywał jeszcze jedną, bardziej niepokojącą tajemnicę. Nie tylko mamy liczną gromadę niecywilizowanych kuzynów, ale też swego czasu mieliśmy sporą liczbę braci i sióstr. Zawłaszczyliśmy sobie miano „ludzi”, lecz w przeszłości istniało wiele innych gatunków ludzi. Ludzie – czyli zwierzęta należące do rodzaju Homo – po raz pierwszy wyewoluowały na terenie Afryki Wschodniej przed mniej więcej 2,5 milina lat od starszego rodzaju małp człekokształtnych zwanych Australopithecus, co znaczy „małpa południowa”. Około 2 milionów lat temu pewna grupa pradawnych kobiet i mężczyzn opuściła swoja macierzystą siedzibę, by przemierzać i zasiedlać rozległe połacie Afryki Północnej, Europy i Azji.

– Yuval Noah Harari – „Sapiens Od zwierząt do bogów”

—

Prawda jest taka, że mniej więcej od 2 milionów lat do 10 tysięcy lat temu świat był zamieszkiwany przez kilka gatunków człowieka jednocześnie. Dlaczego miałoby być inaczej? I dziś istnieje wiele gatunków lisów, niedźwiedzi, świń.

– Yuval Noah Harari – „Sapiens Od zwierząt do bogów”

—

Ludzie zamieszkujący Europę i Azję Zachodnią wyewoluowali w Homo neanderthalensis („człowieka z doliny Neandertal”), potocznie zwanego neandertalczykiem. (…)

Na indonezyjskiej wyspie Jawa mieszkał Homo solensis, „człowiek z doliny rzeki Solo”, który był z kolei lepiej przystosowany do życia w tropikach.

Na innej wyspie Indonezji  – maleńkiej Flores – mieszkali ludzie, których prasa popularna lubi nazywać „hobbitami”, choć mają też nazwę naukową: Homo floresiensis. Te posługujące się włóczniami „niziołki” ważyły nie więcej niż 25 kilogramów. (…)

Otwarte przestrzenie Azji zostały zaludnione przez Homo erectus, „człowieka wyprostowanego”, który bytował tam przez ponad półtora miliona lat i dzięki temu stał się najdłużej utrzymującym się przy życiu gatunkiem człowieka w historii.

W 2010 roku kolejnego zaginionego kuzyna ocalili od zapomnienia naukowcy, którzy podczas prac wykopaliskowych w jaskini Denisowa na Syberii odkryli skamieniałą kość palca. Analiza genetyczna wykazała, że palec ten należał do nieznanego wcześniej gatunku człowieka, który nazwano Homo denisova.(…)

W tym samym czasie, kiedy owe gatunki człowieka ewoluowały w Europie i Azji, nie ustawała ewolucja człowieka w Afryce Wschodniej . Ta kolebka ludzkości w dalszym ciagu stwarzała dogodne warunki bytowania licznym nowym gatunkom, takim jak Homo rudolfensis, „człowiek z jeziora Rudolfa”, Homo ergaster, „człowiek pracowity”, wreszcie naszemu gatunkowi, który nieskromnie nazwaliśmy Homo sapiens, „człowiekiem rozumnym”.

– Yuval Noah Harari – „Sapiens Od zwierząt do bogów”

—

Kto wie, ilu naszych zaginionych krewnych wciąż czeka na odkrycie w innych jaskiniach, na innych wyspach i w innych strefach klimatycznych.

– Yuval Noah Harari – „Sapiens Od zwierząt do bogów”

—

Przed kilkuset tysiącleciami po powierzchni naszej planety chodziło co najmniej sześć różnych gatunków człowieka. To nasza dzisiejsza jedyność, a nie tamta wielogatunkowa przeszłość, jest osobliwa – a być może stawia też nas na ławie oskarżonych. Jak się niebawem przekonamy, homo sapiens miał swoje powody, by wymazać pamięć o swoim rodzeństwie.

– Yuval Noah Harari – „Sapiens Od zwierząt do bogów”